6 Temmuz Dünya Zoonoz Günü
Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar genel olarak 'zoonozlar' veya 'zoonotik hastalıklar' olarak tanımlanırlar. Ülkemiz için önemli halk sağlığı problemi olan zoonotik hastalıklar bruselloz, şarbon, kuduz, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi, tularemi, kistik ekinokokkoz hastalıkları olarak sıralanabilir.
Zoonotik hastalıklara bakteri, virüs, parazit, mantar vs. gibi birçok mikroorganizma sebep olmaktadır. İnsanlarda görülen enfeksiyon hastalıkların %60’ını oluşturan 200’den fazla zoonotik hastalık bulunmaktadır. Son 30 yılda yeni ortaya çıkan enfeksiyonların %75’i zoonotik karakterlidir.
Zoonotik hastalıklarla mücadelede en önemli husus hayvanlarda hastalığı yok etmektir. Zoonozlar bir taraftan hayvan sağlığını etkileyerek ekonomik kayıplara neden olmakta, diğer taraftan insanlara bulaşarak halk sağlığını etkilemektedir.
Ülkemizde yaşayan insanlarımızın önemli bir kısmı, meslekleri gereği, yaşadıkları yerlerin coğrafi konumu veya kültürel özelliklerine göre değişik aralıklarla hayvanlarla veya hayvansal ürünlerle yakın temasta bulunurlar. İster şehirde, ister kırsal alanda yaşasın; çiftliklerde, evlerde, sportif veya eğlence amaçlı alanlarda (avcılık, binicilik, doğa yürüyüşü, kamping gibi) veya mesleki olarak (veteriner, hayvan bakıcısı, çiftçi gibi) insanların evcil veya yabani hayvanlar ile bir şekilde teması olmaktadır. Kentsel yaşamda evde beslenen pet hayvanlar ve kırsal kesimde tarımsal alanda da büyükbaş, küçükbaş hayvanlar ve kümes hayvanları ile insanlar iç̧ içe yaşamaktadır. Hayvansal gıdaların elde edilmesi, hazırlanması, paketlenmesi, depolanması ve dağıtımına kadar insan unsuru ön plandadır. Süt ve süt ürünleri, et ve et ürünleri gibi gıdalar yaşamımızın vazgeçilmez kaynaklarıdır. Güvenli kaynaklardan elde edilmeyen hayvansal gıda ve diğer ürünler (deri, yün, yapağı gibi) çeşitli hastalık etkenlerini taşıyarak halk sağlığı bakımından önemli riskler oluşturabilmektedirler.
Zoonotik özellik taşıyan hastalıkların insanlara bulaşması;
· Hasta hayvana temas,
· Hasta hayvandan elde edilen gıdaların tüketimi,
· Hayvanın salgılarına, kanlarına veya diğer çıkartılarına dokunma,
· Deri, kürkleri veya deriden yapılan eşyalara doğrudan veya dolaylı temas,
· Kene, sivrisinek vb. aracılığıyla olmaktadır.
Zoonotik hastalıklar dünyada ve ülkemizde yaygın olarak görülen bir hastalık grubudur. Ayrıca yeni tanımlanan enfeksiyon hastalıklarının önemli bir kısmı da zoonoz karakterlidir. Zoonozlar, bir taraftan hayvan sağlığını etkileyerek hayvan ölümlerine ve ekonomik kayıplara yol açarken, diğer taraftan da insanlarda hastalık oluşturarak önemli halk sağlığı sorunu oluşturmaktadır.
Artan nüfus, ülkeler veya kıtalar arası seyahatler, doğa turizmi, yabanıl hayat ile yakın temas, hayvan hareketliliği, iklim değişikliği gibi faktörler zoonozların görülme sıklığının artışında ve hastalıkların yayılmasında önemli faktörlerdir. Ayrıca global ticaret ve turizm de yeni zoonotik patojenlerin ortaya çıkması ve yayılmasında önemli rol oynamaktadır. Bilim dünyasında yaygın olarak kabul gören ortak anlayış, gelecekte zoonozların, insan ve hayvan sağlığında önemini korumaya devam edeceği ve yeni zoonozların ortaya çıkacağı yönündedir.
Bu hastalıkların önlenmesi ve kontrolü konusunda ülke çapında; insan ve hayvan sağlık uzmanlarının, ilgili kuruluşların, çevre çalışanlarının ve bilim insanlarının hep beraber
çalışması son derece önemlidir. Tüm dünyayı etkileyen ve bir zoonotik hastalık olan Covid-19 pandemisinde, Tek Sağlık (insan, hayvan ve çevre sağlığının bir arada ele alınması) yaklaşımının önemi daha iyi anlaşılmıştır.
Zoonotik hastalıkların önlenmesi ve kontrolünde “Tek Sağlık” anlayışı çerçevesinde hekim, veteriner hekim, biyolog gibi birçok meslek grubunun birlikte çalışması gerekir. Bu kapsamda Bakanlığımız, “Tek Sağlık” yaklaşımı doğrultusunda, Tarım ve Orman Bakanlığı ile beraber, multidisipliner bir çalışmayı hedefleyen “Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi Protokolü”nü hazırlamıştır. Söz konusu protokol ile Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi kurulmuştur. Söz konusu komite Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı başta olmak üzere ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşların, Üniversitelerin ve Meslek Örgütlerinin temsilcilerinden oluşmaktadır.
Komitenin etkinliğini artırmak amacıyla ülkemizde halk sağlığı açısından sorun olan önemli hastalıklarda konusunda uzman akademisyenler ve ilgili tüm kurum ve kuruluşların katılımıyla çalışma grupları oluşturulmuştur. Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi öncülüğünde, bu çalışma gurupları ile birlikte “Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı, 2019-2023”, hazırlanmış ve 17 Haziran 2019 tarihinde yapılan Komite Toplantısında Lansmanı yapılmıştır.
Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı; “Tek Sağlık” yaklaşımı çerçevesinde sektörlerin güçlerinin birleştirilmesini ve bütünsel bir yaklaşım ile Türkiye’de zoonotik hastalıkların yaygınlığını azaltarak toplumun yaşam kalitesini artırmayı hedeflemektedir.
Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi yılda iki kez toplanarak insan ve hayvan sağlığı açısından önemli zoonotik hastalıklarla mücadele, korunma ve kontrol önlemlerinin alınabilmesi için etkin iş birliğinin sağlanması, çalışma şartları, plan, proje ve prensipleri belirlemekte, yürütülmekte olan çalışmaları değerlendirmektedir.
Türkiye Zoonotik Hastalıklar Milli Komitesi’nin çalışmalarına katkı sağlamak için 13 Çalışma Kurulu oluşturulmuştur. Bu kurullar;
1. Bruselloz Çalışma Kurulu
2. Şarbon Çalışma Kurulu
3. Tularemi Çalışma Kurulu
4. Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Çalışma Kurulu
5. Kuduz
6. Kistik Ekinokokkoz Çalışma Kurulu
7. Toksoplazmoz Çalışma Kurulu
8. Diğer Zoonotik Enfeksiyonlar Çalışma Kurulu
9. Avian İnfluenza Çalışma Kurulu
10. Coronavirüs Çalışma Kurulu
11. Leishmaniasis Çalışma Kurulu
12. Salmonella Çalışma Kurulu
13. Zoonotik Tüberküloz Çalışma Kuruludur.
Türkiye Zoonotik Hastalıklar Eylem Planı (2019-2023) kapsamında 2019 yılından beri;
· Hastalıklar ile ilgili mevcut durum tespiti ve alınması gereken önlemlerin yer aldığı raporlar hazırlandı ve yayımlandı,
· Vaka yönetim rehberleri ve tedavi rehberleri hazırlandı,
· Halka yönelik korunma yöntemlerini içeren dokümanlar hazırlandı, sağlık çalışanlarına yönelik eğitim dokümanları ve algoritmalar hazırlandı,
· Saha çalışmaları desteklendi,
· Türkiye’de Zoonotik Hastalıkların Hastalık Yükü ve Maliyeti raporu hazırlandı,
· Aşı-antiserum çalışmalarının desteklendi,
· Sürveyans sistemleri güçlendirildi,
· Tedavide kullanılan ilaçlar temin edildi,
· Vektör mücadele çalışmaları yürütüldü.
Zoonotik hastalıkların önlenmesi ve kontrolüne yönelik Bakanlığımızın çalışmaları kesintisiz olarak devam etmektedir.
Vatandaşlarımızın hayvan hastalıklarının ve insanlara bulaşmasının önlenmesi için alması gereken tedbirler;
· Hayvanların koruyucu aşıları, Tarım ve Orman Bakanlığı’nın önerileri doğrultusunda düzenli olarak yaptırılmalıdır.
· Hasta hayvan, sağlıklı olanlardan ayrı yere konulmalı, sağlam hayvanlar ile teması önlenmelidir.
· Hasta hayvan veteriner hekime muayene ettirilmeli, önerileri doğrultusunda tedavi ve koruyucu önlemler alınmalıdır.
· Hasta hayvanların sütü sağılmamalı ve kullanılmamalıdır.
· Hasta ve ölen hayvanlara ve çıkartılarına çıplak elle dokunmamalı, çiğ et tüketilmemeli, hayvanlara da çiğ et verilmemelidir.
· Hasta ve ölen hayvan kesilmemeli, derisi yüzülmemeli, eti yenmemelidir.
· Ölen hayvanlar, veteriner hekim önerisi doğrultusunda ve nezaretinde, mera ve su kaynaklarından uzak yere, derin olarak gömülmelidir.
· Ölen hayvanın kanı ve çıkartıları ile çevrenin kirletilmesi önlenmelidir.
· Ölen hayvan karkası (leş) açık alana bırakılmamalı; evcil ve yabani hayvanların (köpek, kedi, kurt, tilki ve diğerleri) tüketmesi önlenmelidir.
· Hayvanların üzerindeki ve kendi üzerinizdeki keneler çıplak elle koparılmamalıdır.
· Yukarıdaki tedbirlerin alınmasının, hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıkların yayılmasını önlemede çok önemli olduğu unutulmamalıdır.